Wat zijn de rechten en plichten van werkgevers en werknemers tijdens de coronacrisis?

Zowel werkgevers als werknemers komen door de coronacrisis in situaties terecht die zij nog nooit eerder hebben meegemaakt. Wat zijn hierbij voor beiden de rechten en plichten? TravelPro sprak erover met Judith Mahn (partner bij Friedberg & Mahn Advocaten) en gespecialiseerd in arbeidsrecht en aansprakelijkheidsrecht.

Veel reisbedrijven hebben te maken met zowel personeel dat juist nu meer moet werken als personeel dat bijna geen werk heeft. Hoe moeten werkgevers en werknemers daarmee omgaan?
“Zorgvuldigheid is het sleutelwoord. Van werkgevers wordt veel verwacht, altijd, maar zeker in crisissituaties zoals deze. Het is van belang dat heel duidelijk gecommuniceerd wordt wat er van de verschillende medewerkers wordt verwacht en wat ieders taken wel of niet zijn.”

Wat mag van werknemers worden verwacht wat zij vanuit huis kunnen doen?
“Dat verschilt per functie. Het is en blijft wel de bedoeling dat je je eigen werk doet en niet ineens allerlei andere taken krijgt. Aan de andere kant, ook hier is het weer een kwestie van flexibiliteit. Als in alle redelijk wordt gevraagd om bepaalde taken vanuit huis te doen, die je normaliter niet zou doen en waar weinig bezwaar tegen bestaat, dan valt dat toch onder de instructiebevoegdheid van de werkgever. Dan moet je dat dus doen. Daarbij moet de werkgever het ook mogelijk maken om thuis te werken, dus, laptops, telefoons, eventueel goede bureaustoelen, et cetra. De ICT-branche werkt op dit moment op volle sterkte om alle systemen optimaal te laten functioneren.”

Mag mijn werkgever mij verplichten om juist nu meer te werken?
“Ook dit is weer afhankelijk van je contract. Meer werken valt onder overwerken en het is de vraag hoe een en ander is geregeld. Maar ook nu weer: het is een extreme situatie en flexibiliteit in een noodsituatie kan natuurlijk wel essentieel zijn.”

Als je werknemers thuis zitten en er is geen of minder werk te doen. Ben je als werkgever dan verplicht om 100% uit te betalen?
“Ja. Wat nu gebeurt, deze pandemie, komt in principe niet voor risico van de werknemer en zolang er een arbeidsovereenkomst is, moet het loon worden uitbetaald. Het zou een ander verhaal worden als een werknemer moedwillig een situatie creëert dat hij/zij niet kan werken (bijvoorbeeld afreizen naar besmet gebied en verplicht in quarantaine worden geplaatst, zodat het werk niet kan worden uitgevoerd). In zo’n geval zou een loonstop voor de duur van de quarantaine op z’n plaats zijn. Ik heb al een klant begeleid die een werknemer, waarvan bekend was dat deze af wilde reizen naar een gebied met een negatief reisadvies, heeft gewaarschuwd voor de gevolgen. Namelijk verplichte quarantaine en geen doorbetaling van loon.”

Stel je zit thuis en je echtgenoot ook. Je beslist met z’n tweetjes om het lesgeven aan je twee kinderen te verdelen qua tijd. Mag je dat lesgeven in de baas z’n tijd doen?
“In principe/in theorie niet, maar we zitten met elkaar natuurlijk in een extreem bijzondere situatie en enige flexibiliteit is natuurlijk op z’n plaats. Ook nu weer is communicatie het sleutelwoord en in dit geval meer vanuit de werknemer. Wat wel van belang is, is dat de werknemer zijn/haar werk doet. Het werk dat van huis uit kan worden uitgevoerd, moet ook worden uitgevoerd. Als daar met werktijden geschoven moet worden, overleg dan met elkaar. In ieder geval kan je bijvoorbeeld niet een videoconference overslaan, omdat je met het schoolwerk van je kinderen bezig bent.”

Hoe zit het met de vakantiedagen?
“Tja, dat is een pijnlijk punt voor werkgevers. Dit is feitelijk ook loon en net zoals de gewone loonbetalingen doorgaan, gaat ook de opbouw van vakantiedagen door. Als je thuis zit en je had al vakantiedagen aangevraagd en die zijn geaccordeerd, dan zijn deze gewoon opgenomen. Juridisch gezien zijn deze dagen ‘genoten’ ook al heb je ze in eigen huis doorgebracht. Maar de andere dagen die je nu noodgedwongen thuis doorbrengt, mogen niet zomaar als vakantiedagen worden bestempeld. Werkgevers vrezen ook dat als de situatie weer normaliseert, hopelijk rond de zomer, dat er een hoos aan opgebouwde vakantiedagen opgenomen gaat worden. Dus ook hier weer het advies: communiceer met elkaar en maak afspraken over hoe hier mee om te gaan.”

Mag mijn baas mij onbetaald in het weekend laten werken?
“Dit hangt van je contract af, maar eigenlijk is onbetaald werken sowieso niet toegestaan. De vraag is wel hoe overwerk is geregeld. Maar toch, uitgangspunt is: als je ingezet wordt, moet je daarvoor worden betaald.”

Stel je zou 15 april beginnen bij een nieuwe werkgever, maar krijgt nu al te horen dat je niet meer hoeft te komen. Mag dat?
“Ook hier is weer het antwoord, dat hangt van je contract af. Als je een proeftijdbeding hebt, dan kan de nieuwe werkgever heel simpel zeggen dat je niet hoeft te komen. Heb je geen proeftijd dan is het contract gewoon van toepassing en kan je nieuwe werkgever je niet weigeren.”

Mag mijn baas mij verplichten naar kantoor te komen?
“Op zich wel zolang de aanwijzingen van het RIVM zoveel als mogelijk nageleefd worden en er werk is dat moet worden uitgevoerd. Het is anders als je dus een lichte verkoudheid hebt. Daar waar er eerder bij hele lichte klachten vaak gewoon werd doorgewerkt, is het nu wel de bedoeling om je meteen ziek te melden en tegelijk ook in quarantaine te gaan. Volgens instructie van het RIVM is het ook zo dat gezinsleden (dat zijn leden van één huishouding) in dat geval ook in quarantaine moeten en hier ontstaat dus een grijs gebied waar flexibiliteit en communicatie toch weer de oplossing moeten bieden.”

Er zijn verhalen bekend van reisbedrijven die worden aangeklaagd door consumenten voor niet-geleverde diensten. Consumenten schakelen zelfs advocaten in en eisen meer geld terug dan dat zij voor de reis hebben betaald. Hoe moet je hier mee omgaan als eigenaar van een reisbedrijf?
“In grote lijnen zijn de juridische vragen wie er ontbonden heeft (wie heeft geannuleerd) en wie schiet er tekort. Ik ga ervan uit dat als het reisbureau aan de klant aangeeft de reis niet uit te kunnen voeren deze in principe is gehouden het geld terug te betalen. Om dit te kanaliseren worden er nu massaal tegoedbonnen/vouchers uitgeschreven. Meer geld eisen dan betaald is, is eigenlijk een eis van schadevergoeding. Om hier recht op te hebben moet er schade zijn geleden als gevolg van het niet uitvoeren van de reis. Deze schade moet bewezen worden. Over het algemeen is deze gevolgschade uitgesloten in de algemene voorwaarden, maar de situatie kan dus per geval verschillen. Mocht deze kwestie zich voordoen is het wijs om zelf een advocaat in de arm te nemen.”

Er zijn verschillende hulpprogramma’s om bedrijven en zzp’ers financieel te helpen. Heb je nog tips op dit vlak hoe werkgevers/eigenaren dit moeten aanpakken?
“Alle noodmaatregelen zijn gebaseerd op financiële posities en de aanvragen vereisen vooral financiële onderbouwing. Het is dus zaak om de administratie heel goed op orde te hebben en ondersteuning te zoeken bij de organisaties die je onderneming normaliter fiscaal bijstaan. Het is ook heel belangrijk dat alle termijnen goed in de gaten worden gehouden. Laat je ook daar over informeren.”

Als je als werkgever die NOW-regeling krijgt voor 90%, hoeven de werknemers dan nog maar 10% te werken?
“Nee. De 90% is een subsidie voor de loonkosten die specifiek aan loon dient te worden besteed. De arbeidsovereenkomst blijft voor 100% in stand, voor zowel werkgever als werknemer. Dit betekent dus dat 100% van het loon uitbetaald moet worden en 100% van het werk uitgevoerd moet worden als dat mogelijk is.”

Als je helemaal in de clinch ligt met je baas en je wil een advocaat. Wat kost dat nou?
“Veel mensen hebben een rechtsbijstandsverzekering en kunnen daar een beroep op doen. De kosten van de advocaat worden dan door de verzekeraar gedekt. Check wel de polis voor de termijn dat je de kwestie moet aanmelden. De meeste polissen hebben een meldtermijn van 30 dagen. Als een werknemer geen rechtsbijstandsverzekering heeft, zou het zo kunnen zijn dat die in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand waarover op rechtsbijstand.nl meer informatie is te vinden. Heb je geen rechtsbijstandsverzekering en is je inkomen te hoog voor gesubsidieerde rechtsbijstand, dan zul je de kosten van rechtsbijstand zelf moeten betalen. De prijzen van advocaten variëren, dus goed kijken. Het is wel belangrijk dat bijstand gezocht wordt bij een rechtsbijstandverlener die ervaring in het arbeidsrecht heeft.”

Je hoort deze dagen vaak: het is een overmachtssituatie, de regeltjes gaan voor ons even niet op. Hoe zit dat met arbeidsrecht? Mag dat zomaar?
“Sowieso wil ik opmerken dat, wat ik dan maar even noem de ‘juridische overmacht’, wel afwijkt van de overmacht zoals dat in het algemene spraakgebruik wordt gehanteerd. Wat we nu eigenlijk allemaal roepen is dat we in een extreme situatie zitten en dat de situatie misschien boven ons hoofd uitgroeit. Dan roepen we dat er een overmachtssituatie is. Juridische overmacht is een ‘excuus’ om je contract niet na te komen en of dat ‘excuus’, beroep op overmacht, kan slagen, hangt af van de overeenkomst. In veel overeenkomsten is de wettelijke regeling via garanties en exoneraties (uitsluiten van aansprakelijkheid, red.) aangepast en sowieso wordt een beroep op juridische overmacht niet snel aangenomen. Dan moet er toch wel echt een situatie zijn waar de contractant niets aan kan doen en deze moet er ook alles aan gedaan hebben om zijn verplichtingen wel na te komen. Ook zzp’ers vallen onder de wettelijke regeling van gewone contracten en juist niet onder het arbeidsrecht. Dus ook zzp’ers kunnen niet zomaar een beroep op overmacht doen. Wat betreft het arbeidsrecht, dat is een erg gesloten stelsel met heel erg veel werknemersbescherming en dwingend recht. Een beroep op overmacht om bijvoorbeeld de lonen niet te betalen, zo begrijp ik tenminste je vraag, lijkt mij juridisch onhoudbaar. Het krap bij kas zitten is geen juridische overmacht. Als je de salarissen niet meer kan betalen, moet je het personeel ontslaan via het UWV of via de NOW-regeling de loonbetalingen subsidiëren. Dat we met z’n allen een zware tijd tegemoet gaan, lijkt me heel erg duidelijk en ik merk dat iedereen er alles aan doet om de schade zo klein mogelijk te houden. Toch zullen we allemaal op de een of andere manier de gevolgen hiervan ondervinden.”

Waarover zou je nog veel meer kunnen vertellen?
“Bijvoorbeeld over oproepcontracten, vaak in de vorm van 0-urencontracten en de positie van de zzp’ers. Nuluren-contracten zijn vaak toch meer dan dat en kunnen niet zomaar gestopt worden. Vaak is er een gemiddelde arbeidsomvang en het simpelweg niet meer oproepen is dan niet toegestaan. Voor het coronagebeuren was er al een felle discussie over de positie van zzp’ers, want vaak zijn dit geen echte ondernemers maar verkapte werknemers. Het gevolg van een zzp-overeenkomst is bijvoorbeeld dat de zzp’er geen aanspraak op ontslagbescherming heeft. Voor een zzp’er is het dus eigenlijk van belang om te checken of het een echte zzp-overeenkomst (overeenkomst van opdracht) betreft of wellicht een verkapte arbeidsovereenkomst. Het zou kunnen dat als je de situatie aan een rechter voorlegt er veel voordelen zijn te behalen voor zzp’ers. Er spelen in sommige gevallen grote belangen, dus voor zzp’ers zaak om er goed naar te laten kijken of om er advies over in te winnen en voor werkgevers van belang om alle flexibele contracten op inhoud te checken. De coronacrisis brengt de pijn- en knelpunten ten aanzien van flexibel werken die sowieso al bestonden pijnlijk aan het licht. Zowel voor werkgevers als werknemers. Beide partijen moeten zich daarin heel goed laten adviseren en bijstaan.”

Wil je meer weten? Neem dan contact op door een mail te sturen naar mahn@thelawyers.nl of kijk op thelawyers.nl.