Een luchtvaartman in hart en nieren. Ondernemer, maar ook reiziger en observator in het machtige India, complex subcontinent van superlatieven, ambities, uitdagingen en diepe zelfreflectie. Ogenschijnlijk een wederzijdse liefde en een geweldig avontuur. Wat doet zoiets met een, zoals hij het zelf zegt, ‘simpele jongen uit Schiedam.’ Een persoonlijk gesprek met Pieter Elbers (CEO IndiGo).
Hoewel onze landgenoot uiteraard begint over zijn professie, nee missie, is luchtvaart toch bijzaak in dit interview. Vreemd als het om Pieter Elbers gaat, voormalig KLM-topman en nu CEO van IndiGo, de snelst groeiende luchtvaartmaatschappij ter wereld. Maar nee, dit verhaal gaat bovenal over India. Pieter Elbers’ India.
Je bent op 1 september drie jaar CEO van IndiGo, standplaats Delhi. Wat heb je geleerd?
“Laat ik met het professionele beginnen, dat vind ik makkelijker: ik kreeg de kans om de lessen die ik de afgelopen decennia bij KLM heb opgedaan toe te passen in een grotendeels onontgonnen markt. Toen ik in 2014 CEO werd van KLM, heb ik een plan opgesteld om het bedrijf weer gezond te maken richting het 100-jarig jubileum. Dat plan heb ik vervolgens uitgevoerd, met bijbehorende structuur. Die aanpak heb ik in India opnieuw toegepast, maar dan in een compleet andere context.”
In welke zin is het compleet anders?
“Het land is ongelooflijk ambitieus, dat zie en ervaar ik. Als je je energie op de juiste manier inzet, kan je enorme stappen maken en een enorme snelheid genereren. Dat spreekt mij erg aan. In die zin heb ik niet iets heel nieuws geleerd, maar wel dat je hier veel en heel snel kunt bereiken. In India bij IndiGo is het meer holistisch denken en snel schakelen.”
Wat bedoel je met holistisch denken?
“Als ik me focus op luchtvaart, denk dat de horizon hier langer is. In het hele speelveld heb je een heel palet aan knoppen hebt waaraan je aan draaien om de airline zo goed mogelijk te runnen. De discussie in Nederland, en misschien wel in Europa, lijkt vaak nogal eendimensionaal over milieu of geluid. Luchtvaart is hier een integraal onderdeel van de ontwikkeling van het land, met een holistische/bredere visie met vele, balancerende, componenten: onderwijs, mobiliteit (in dit uitgestrekte land), sociale cohesie, werkgelegenheid, economische vooruitgang, het hele economisch-sociale en maatschappelijke spectrum.
Je kwam uit het kleine Nederland en dan word je wakker in het enorme India.
“Ja, inderdaad. Ik ben eigenlijk gelijk aan de gang gegaan. Ik was toen 52 jaar, dan heb je nog tien tot vijftien werkbare jaren. Een van de criteria waarnaar ik heb gekeken, is dat de baan een langere horizon moet hebben en dat ik echt onderdeel wilde zijn van dat land met volop interactie met haar inwoners. Ik geloof ook in de luchtvaart als een kracht ten goede. Met IndiGo geven we letterlijk vleugels aan de natie, ons doel. Daaraan bijdragen in dit enorme land geeft veel voldoening en maakt me trots.
En dat werd IndiGo in India, een totaal andere cultuur, ook op de werkvloer.
“Ik heb daar ook wel geprobeerd me heel erg voor open te stellen. Nederland is een land waar mensen veel en goed vooruitplannen. Dat heeft heel veel voordelen, maar heeft ook weleens nadelen. Want als het dan niet doorgaat, is het vaak voor niets geweest. Hier is het bijna tegenovergesteld. Er gebeurt veel op het allerlaatste moment en dat is niet altijd ideaal, maar het heeft ook wel weer iets. Daarmee kan ook heel veel. Ik heb hier een fantastisch woord geleerd ‘jugaad’m het staat voor ‘altijd een oplossing vinden’. En dat is ook zo, er is voor alles een oplossing. Zaken die in andere landen soms eindeloos zouden duren om te herstellen, zijn hier vaak in no time weer opgelost.”
Hoe ervaar je het persoonlijk? India is het dichtbevolkte land ter wereld met 121 erkende talen, zeer verschillende landschappen, religies, cultuur, eten en tradities.
“Dat is zeker waar, maar er zit natuurlijk wel een sterke verbindende factor in. Dat is de Indiase identiteit. En in die Indiase identiteit is er wel een aantal zaken die universeel belangrijk gevonden worden. Eten is zo’n voorbeeld. Iedere 50 kilometer verandert de taal en verandert de eetcultuur, maar het feit dat het belangrijk is verandert niet. In de Zuid-Indiase keuken zijn dosa’s de culinaire trots, in Delhi en het noorden kun je het altijd hebben over Chole Bhature (gesimplificeerd zijn dosa pannenkoekjes van rijst en dal, een chole bhature broodjes met kikkererwtencurry, red.). Ook als je er geen waardeoordeel over hebt, kan je het wel zien als een aanknopingspunt voor een gesprek. Dat is juist heel leuk. Al die universele waardes, naast voedsel het belang van familie, de festivals. Die universele waardes zie ik eerder als een aanknopingspunt voor gesprek. Ik blijf weg van oordelen. Ik heb ook geen oordelen over religie. Ik ga net zo makkelijk naar een Sikh tempel als een Hindoe tempel.”
Heb je je er wel in verdiept, zodat je het beter kan begrijpen?
“Als je me zou vragen om er een universitaire lezing over te geven, zou ik dat natuurlijk niet kunnen. Maar als je me vraagt om te schetsen wat er gebeurt en waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren, dan denk ik dat ik het wel kan. Elke keer dat ik ergens ben, probeer ik er meer van te begrijpen en er dingen uit te pikken, elementen die ik zelfs voor mezelf kan gebruiken. Met een open blik, een glimlach en oprechte interesse kom je een heel eind.”
Wat doet het dan met je?
“Onlangs was ik met ons team in Amritsar, waar de grootste Sikh-tempel staat. Toen ben ik de volgende ochtend heel vroeg teruggegaan met mijn HR-chef, die Sikh is, en nog een collega. Om vijf uur ’s morgens zit je dan aan het water, even weg van de uitleg van iemand over de tempel, of hoe die gebouwd is. Je zit daar gewoon en laat alles even in alle stilte op je inwerken. Ik vind het heel lastig te beschrijven wat het precies met je doet, maar het raakt je wel.
Ook ben ik in januari naar de Maha Kumbh Mela (hindoefestival, red.) geweest in Prayagraj. Dit jaar was het de grootste versie, een gebeurtenis die slechts eens in de 144 jaar plaatsvindt. Er kwamen zo’n 400 miljoen mensen verspreid over de maand. Ik was er helemaal aan het begin, toen het nog relatief rustig was; ik dacht dat er ‘slechts’ vier miljoen mensen waren. Dan ga ik net als iedereen ook de Ganges in. Een unieke belevenis voor mij. Gedurende de avond, zover het oog reikt, zie je Indiase toegewijden die allemaal in tenten, of gewoon op stro, slapen. Bij het aanbreken van de ochtend, om dan ook de heilige duik in het water te nemen. Ik plaatste er later een bericht over: ‘Ik vond rust in de chaos‘. Dat was het voor mij.
Als je dan vraagt welke rust dat precies is, vind ik dat lastig te omschrijven. Maar het beste wat ik kan zeggen, is dat ‘het me doet realiseren dat er meer is’. Wat dat ‘meer’ precies inhoudt, vind ik moeilijk onder woorden te brengen. Toch doet het me wel beseffen dat er meer is. Vooral wanneer je, voor mij altijd in de vroege ochtend, op zulke plekken bent. Aan de voet van de Ganges, ergens op een berg, of in dit geval zelfs met duizenden en duizenden mensen in het water en je een kaarsje aansteekt en bloemen laat gaan. Dat gevoel van ‘er is meer’.”
Ver weg van de glamourwereld van de luchtvaart…
“Ik vind het een ongelooflijk verrijkende ervaring. En echt India ook. Alles en iedereen naast elkaar, door elkaar en met elkaar. Vele gezichten. Waar je ook bent. Je kunt in een luxe hotel zijn, maar als je drie stappen buiten zet, is het minder prachtig, maar wel enorm fascinerend. Want tolerantie of acceptatie is hier diepgeworteld. Het brengt dat ik me nergens onveilig, onplezierig of echt een buitenstaander voel. Ik zie er wel anders uit, maar met een paar woorden Hindi en met een paar simpele gestes, opent iedereen zijn hart eigenlijk. Ik heb talloze mooie ontmoetingen gehad met mensen uit verschillende lagen van de bevolking.”
Moeite doen, betaalt zich terug…
“Ja, wij kunnen in Europa soms wat generaliserend zijn. Je wordt opgevoed in een bepaalde context en cultuur, en dat neem je dan aan dat dat de beste manier is. Samenlevingen zijn misschien ook uniformer en minder divers. Maar in India zijn er eindeloos veel wegen en manieren. Dus ja, als je je vooroordelen en, misschien zelfs wel oordelen, achter je laat en je gaat er bijna onbevangen in, dan krijg je daar zoveel voor terug. Iedereen weet zelf wel wat er niet goed is in dit land. Dat hoef je ze helemaal niet uit te leggen. Dus dan zitten ze ook niet op te wachten dat ik dat nou eens even kom vertellen. Als je een stap achteruit doet, en je realiseert je dat je met een land te maken hebt met anderhalf miljard mensen, het heeft dan niet veel zin om daar met een Nederlandse bril naar de uitdagingen met mobiliteit, gezondheidszorg, duurzaamheid, onderwijs te kijken. Er wordt ongelooflijk hard gewerkt om dat allemaal op te lossen. Maar de schaal van het land en de intensiteit van het land maakt dat je soms tot andere oplossingen of andere keuzes komt.”
Je moet hier niet komen met je eurocentrische bril en het Nederlands opgeheven vingertje.
“Met een Nederlands opgeheven vingertje kom je nergens ver mee, maar überhaupt de Europese benadering is niet echt passend.”
Toeristisch India draait vooral het land om de Gouden Driehoek en Goa. Jij ontsluit met IndiGo bijna het hele land nu. Wat zijn de reistips?
“Een van de uitspraken hier is: ‘Je hebt negen levens nodig om India te zien en te snappen’. Niet alleen snappen, maar misschien nog wel meer, denk ik. Ik heb niet per se één specifieke favoriet, want India is zo ongelooflijk divers. Als je de achtergrond van de Himalaya wil ervaren en de oorsprong van de Ganges, dan kom je in de omgeving van Rishikesh terecht. Varanasi geeft zo’n diepgaand beeld van de cultuur. Als je meer van paleizen houdt, dan zit je goed in Rajasthan, met steden als Jaipur en Udaipur. Ik ben zelf met mijn zoon in de zomer naar Leh geweest en dat was fantastisch. In het oosten is Bhubaneswar een aanrader, en dan heb je natuurlijk Zuid-India, wat qua cultuur heel anders is, met al die kleurrijke, getrapte tempels, zoals bij Madurai en Thiruvananthapuram.”
Reizigers zoeken tegenwoordig authentieke ervaringen, zijn die er volop?
“Enorm veel. Het mooie is dat, omdat vliegen zo betaalbaar is, je vrij gemakkelijk van de ene naar de andere plek kunt reizen. En de luchthavens liggen over het algemeen heel dicht bij de steden, dus je kunt snel de stad in om te doen wat je leuk vindt. Wat ik bezoekers wel ten zeerste aanraad, is om ervoor te waken niet alleen van monument naar monument te worden gesleept. Juist door ergens over een markt te lopen, buiten op een terras te zitten, of gewoon het lokale leven te observeren, krijg je een veel mooier en dieper gevoel van wat het leven hier écht inhoudt. India kan best intensief zijn, dat begrijp ik volledig, maar het is het waard.”
In Nederland zijn er zoveel clichés dat mensen er bijna angstig voor zijn.
“Ga het ontdekken en ervaar India zelf. Het is zeker wél toegankelijk. Je moet alleen wel zorgen voor een goede voorbereiding, of de organisatie uitbesteden. Dus, of je boekt een georganiseerde reis of je regelt het zelf als je een ervaren reiziger bent. Beide opties zijn eigenlijk vrij eenvoudig te realiseren.”
Hoe ga je ooit terugkijken op je loopbaan?
“KLM is fantastisch voor me geweest. Ik begon bij vliegtuigbelading en eindigde als CEO. Ik heb met ongelooflijk fijne mensen mogen samenwerken en ik heb van goede leidinggevenden kunnen leren. Ik heb er heel veel energie in gestoken, maar heb er ook enorm veel voor teruggekregen. Op mijn 32e woonde ik al in Japan voor KLM. Ik heb vele landen gezien en ervaringen opgedaan, daar ben ik ongelooflijk dankbaar voor.
Maar dan heb je dat dertig jaar gedaan voor een bedrijf en stopt dat hoofdstuk. En dan is er een ’totally new life out there’. Je neemt alles wat je geleerd hebt mee, maar je laat ook wat ballast achter. Daarmee creëer je weer ruimte om jezelf opnieuw energie te geven, je te ontwikkelen en vooruit te gaan. En dan is India opeens je nieuwe thuis. Het is een land dat zijn armen voor je opent. Ik zie dat bijna als een voorrecht. Alles wat ik hier kan zien, alles wat ik kan meemaken, waar ik naartoe kan reizen; de mensen die ik ontmoet, de ervaringen die ik heb, die zijn zowel professioneel als persoonlijk belangrijk. Een ‘eenvoudige jongen uit Schiedam’ mag hier de premier van India, een wereldleider, ontmoeten. Ik voel me bevoorrecht dat ik dit allemaal mag meemaken en kan doen, en dat ik dit met mijn kinderen en mijn vrouw kan delen. Het heeft mij enorm verrijkt en mijn perspectief verbreed. Ik klink nu misschien een beetje als een oude man, maar als je dan terugkijkt op wat je allemaal hebt gedaan en kunnen doen. Ik geloof heel erg dat je uit het leven moet halen wat erin zit, wat je gegeven is. En als je dan gezond bent, en je kinderen en je vrouw zijn gezond, dan kun je inderdaad zeggen: ‘God has been kind’.”
Foto’s: Pieter Elbers
